A ópera dos séculos XVIII-XX: teatro e cine

Introdución

A música é unha manifestación artística presente en calquera cultural. Forma parte das nosas vidas e está presente na nosa rutina cotiá, mesmo ata cando non somos conscientes (na televisión, no cinema, nos centros comerciais, na publicidade, na radio…). E, a pesar de que a música é unha arte construída a partir dunha linguaxe específica, emociona ao oínte aínda cando este non domina devandita linguaxe. Todos temos a capacidade de escoitar música e emocionarnos a pesar de non ser capaces de tocar un instrumento ou de ler unha partitura. Tena a capacidade de conmovernos, de emocionarnos, de provocarnos sensacións… e ten a capacidade de xerar sensación de identidade sociocultural.

Por iso, é necesario e enriquecedor levar ao alumno a un nivel de espectador activo e crítico, que entenda a oferta musical -neste caso operística- con criterio e fundamento. É posible contribuír á formación dos alumnos nun sentido integral e xeneral sen ambicións profesionais e/ou de intérpretes (educación pola música), aumentando así a súa goce da música como oíntes. É por iso que, o obxectivo fundamental desta materia é desenvolver contidos operísticos e musicais de nivel básico para estimular a capacidade de goce e goce consciente da música por parte de alumno. É necesario entender o que oímos para gozalo con maior intensidade.

Mediante esta materia o alumno adquirirá unha visión xeral e de conxunto (a un nivel básico) da Historia da Ópera Occidental: coñecerá a división nas principais etapas (periodización), os respectivos estilos musicais coas súas características, algúns dos autores e obras máis destacados e cales son as principais tendencias interpretativas. Ofrecerase ao alumno unha visión transversal e contextualizada da Historia da Ópera como parte da cultura occidental, cunha función e un significado social definidos; é dicir, impartirase o contido desde unha perspectiva de antropoloxía cultural, que permita comprender a Ópera como manifestación artística, froito da capacidade creativa do home e que, por tanto, foi e é construída cultural e socialmente.

Con esta materia, trátase de que o alumno saiba (a un nivel inicial) que se entende por ópera, que función tivo a ópera ao longo dos últimos séculos de historia, cales son os principais elementos que definen a ópera occidental e como evolucionaron, para así comprender como a ópera constrúe cultura e constrúe sociedade nos distintos períodos e mesmo na actualidade. Mostrarase tamén o porqué da programación operística actual, cales son as distintas formas de consumo de ópera e as novas formas que achegan as novas tecnoloxías ao consumo de ópera.

Paralelamente, mediante esta materia preténdese proporcionar ao alumno novos recursos para o consumo de ópera vinculados ás novas tecnoloxías e ensinarlle a súa manexo para que poida seguir aprendendo sobre ópera e consumindo ópera pola súa conta e en función dos seus gustos. Desta forma, o alumno terá recursos para consumir a ópera que desexe, cando desexe, de agora ou de antes, en directo ou en diferido e, mesmo, en tempo real. É dicir, proporcionaranse os medios para que o alumno sexa un “consumidor moderno” da ópera de hoxe.

En definitiva, é propósito desta materia que o alumno se converta nun mellor público crítico, consumidor de ópera con criterio fundamentado e con competencia tecnolóxica.

Obxectivos

• Iniciarse no coñecemento e comprensión do desenvolvemento e a evolución da ópera occidental en relación contextualizada coa Historia da Música Clásica Occidental.
• Familiarizar ao alumno cun repertorio operístico básico, atendendo a aspectos como o argumento, as tramas dramáticas, o contexto de creación, estilos e recursos operísticos, etc.
• Aprender, recoñecer e diferenzas auditivamente os estilos operísticos principais en función das distintas épocas, e mesmo poder reflexionar nun plano teórico sobre iso.
• Coñecer a terminoloxía operística específica e os elementos característicos desta manifestación artística.
• Sensibilizar ao alumno na importancia da arte en xeral e da música clásica e a ópera como parte desta, en particular.
• Valorar a relación e importancia da música en relación con outras artes.
• Analizar a música de ópera empregada en medios audiovisuais e a relación música-imaxe.
• Profundar na importancia da adaptación do consumo de ópera aos novos tempos e aos novos medios (tecnolóxicos) da sociedade actual.
• Potenciar a información xeral a través da estética musical, o gusto persoal e a capacidade crítica.
• Potenciar o uso das  TICs como fonte de  autoaprendizaxe e de adquisición de información personalizada e actualizada.

Competencias

• Saber definir os principais conceptos que definen o mundo da ópera.
• Recoñecer auditivamente os principais estilos operísticos en función da periodización da historia da música occidental.
• Saber reflexionar e comentar audicións, interpretacións e textos de contido musical.
• Recoñecer  auditivamente e por escrito os compoñentes esenciais da linguaxe musical, as estruturas musicais, estilos, xéneros ou tradicións estudados, así como saber describilos.
• Dominar (como mínimo a un nivel básico) o uso das  TICs como fonte de  autoaprendizaxe e de adquisición de información personalizada e actualizada.

Contidos

• Novos recursos para consumir e para aprender sobre ópera. Aplicación de novas tecnoloxías á ópera.
• A ópera e a globalización. Novos medios, novas influencias, novas formas de interpretación dos clásicos.
• A ópera como acontecemento social, hoxe e sempre.
• Periodización da Historia da Ópera Occidental: Barroco, Clasicismo, Romanticismo, vanguardias del siglo XX e ópera actual.
• Definicións xerais relacionadas ca ópera.
• Clasificación das voces. Tipoloxías e técnicas.
• Exemplos de “clásicos” da Historia da Ópera Occidental.

Metodoloxía

Esta materia plantéase en formato mixto o híbrido:

1. parte das sesión estarán impartidas pola docente principal;
2. algunhas sesións estarán impartidas por docentes externos invitados en calidade de ponentes expertos en determinados temas relacionados ca materia; e
3. algunhas sesións realizaranse fóra da aula como prácticas e interrelacionadas ca oferta cultural.

• Exercitarase o hábito da escoita a través de exemplos en diferentes soportes audiovisuais e coa finalidade de poder recoñecer estilos pertencentes a distintos momentos históricos, estéticas, procedencias e formas musicais.
• Traballarase a sensibilización do sentido auditivo como instrumento para poder
• Analizar tecnicamente a oportunidade de emprego de diferentes pezas operísticas.
• Fomentarase o traballo individual e en equipo, procurando potenciar a creatividade do alumnado.
• Traballaranse terminoloxías básicas do ámbito operístico, a organización do material sonoro, as características máis destacadas da linguaxe musical.
• Utilizaranse recursos de importante carga teórica de nivel básico e exemplos prácticos proporcionados polos docentes.
• Realizaranse actividades dentro e fóra da aula na medida do posible.
• Todos os contidos serán postos a disposición do alumnado a través do campus virtual.

Prácticas externas

Ao longo do curso, na medida posible en función da oferta cultural levarase aos alunos a desfrutar de distintos eventos: retransmisión en directo dunha ópera no cine, escoita en directo dun concerto lírico, visita guiada polo Palacio da Ópera da Coruña, etc.

Sistema de avaliación

Tomando en consideración que o cometido principal desta materia é incentivar o consumo de música clásica e que sexa comprendida polos alumnos, valorarase a asistencia (80% mínimo) e participación en clase co obxectivo de garantir unha avaliación continua, axustada aos obxectivos.

Así mesmo, ao longo do curso realizaranse breves exercicios teóricos-prácticos sinxelos, en formato test, sobre a materia explicada en clase e que o alumno poderá facer desde a súa casa a través do campus virtual.

Bibliografía de referencia

• AA. VV. (1994): Guía Akal de la Música (Stanley Sadie & A. Latham, eds). Madrid, Akal, 1994.
• AA. VV.: Historia de la Música (12 vols.). Editorial Turner. Madrid.
• AA.VV. Atlas de los Instrumentos. Editorial Alianza Atlas.
• ALIER, R. (2007): ¿Qué es esto de la ópera?. Ediciones Robinbook.
• ALIER, R. (2007): Guía Universal de la Ópera. Ediciones Robinbook.
• ANDRÉS, Ramón: El mundo en el oído: El nacimiento de la música en la cultura. Ed. El Acantilado, 2008.
• BATTA, A.: Opera: compositores, obras, intérpretes. Colonia, Konemnan, 1991.
• BENNET, R.: Investigando los Estilos Musicales. Barcelona, Akal, 1998.
• BERNSTEIN, L. El maestro invita a un Concierto. Editorial Siruela.
• CASARES, Emilio (dir.): Diccionario de la Música española e hispanoamericana. Emilio Madrid: SGAE, 19992002, 10 vols.
• CASARES, Emilio (dir.): Diccionario de la Zarzuela. España e Hispanoamérica. Madrid: ICCMU, 200203,2 vols.
• CITRON, M. (2009): Opera on Screen. New Haven and London: Yale University Press.
• COPLAND, A. Como escuchar música. Editorial Fondo de Cultura.
• ESSE, M. (2010): “Don’t Look Now: Opera Liveness and the Televisual. Eastmann School of Music”. Opera Quarterly, 26 (1), 81-95.
• FUBINI, E.: Estética musical. Madrid, La balsa de la medusa, 2008.
• GROUT D. J./PALISCA, C.: Historia de la Música Occidental(2 vols.).Madrid, Alianza, 1997.
• HAMELINK, C. J. (1988): The technology gamble. Informatics and Public Policy: a study of technology choice. Norwood, New Jersey: Ablex Publishing Corporation.
• HARNONCOURT, Nikolaus: La música como discurso sonoro. Ed. El Acantilado, 2011.
• HEYER, P. (2008): “Live from the Met: Digital Broadcast Cinema, Medium Theory, and Opera for the Masses”. Canadian Journal of Communication, 33, 591-604.
• HOOGEN, Eckhardt van den: El ABC de la ópera. Madrid: Taurus, 2005.
• JEONGWON, J; Rose, T. (2002): Between opera and cinema. New York Routledge.
• LACASA, I. y VILLANUEVA, I. (2011): “La digitalización audiovisual de la ópera. Nuevos medios, nuevos usos, nuevo públicos”. Revista TELOS (Cuadernos de Comunicación e Innovaión), Julio-Septiembre de 2011.
• LACASA, I. y VILLANUEVA, I. (2012): “El cine exhibe ópera: el público y el futuro mediático de las artes”. Revista Icono 14 [en línea], 20 de Enero de 2012, Año 10, Vol. 1.
• LANG, Paul Henry: La experiencia de la ópera. Madrid: Alianza, 2011. [Edición original inglesa 1973]
• LIPOVETSKY, G. y SERROY, J. (2009): La pantalla global. Cultura mediática y cine en la era hipermoderna. Barcelona: Anagrama.
• MADDALENO, Jordi (2015): “Rising Alterntive. La ópera en cine en todo su explendor”. Ópera Actual, Nº 184, Octubre de 2015.
• MENÉNDEZ TORRELLAS, Gabriel: Historia de la ópera. Madrid: Akal, 2013.
• MORRIS, C. (2010): “Digital Diva: Opera on video”. Opera Quarterly, 26 (1), 96-119.
• ORREY, Leslie: La ópera: una breve historia. Barcelona: Destino, 1994
• PARKER, Roger (compilador): Historia ilustrada de la ópera. Barcelona: Paidós, 1998.
• PATIER, Beltrando, M-C.: La música occidental desde la Edad Media hasta nuestros días. Madrid, Espasa, 1997.
• PUELLES LÓPEZ, J. (2008):El cine, la ópera y la ópera en el cine. Bubok Publishing.
• RAYNOR, H.: Una historia social de la Música desde la edad media hasta Beethoven. Madrid, Siglo XXI, 2007.
• REVERTER, Arturo: El arte del canto. El misterio de la voz desvelado. Madrid: Alianza, 2008.
• RIDING, Alan: Ópera: Guía visual. Madrid: Espasa, 2008.
• RINK, John (Ed.): La interpretación musical. Madrid: Alianza Música, 2006.
• RODRÍGUEZ SUSO, Carmen: Prontuario de musicología. Música, sonido, sociedad. Barcelona, Clivis publicacións, 2002.
• SADIE, Stanley (ed.): The New Grove Dictionary of Opera. London: Macmillan, 1992, 4 vols.
• SNOWMAN, Daniel (2012): La ópera. Una historia social. Madrid, Siruela (2012).
• TOURIÑÁN, J. M. (Dir.) (2010): Artes y educación. Fundamentos de pedagogía mesoaxiológica. Coruña, Netbiblo.
• TRANCHEFORT, R. Guía de la Música de Cámara. Editorial Alianza Música.
• TRÍAS, Eugenio: El canto de las sirenas. Argumentos musicales. Galaxia Gutenberg y Círculo de Lectores. Barcelona, 2007.
• ULRICH, M.: Atlas de Música (2 vols). Madrid, Alianza Editorial, 1991.
• VILLANUEVA BENITO, I; Radigales Babi, J. (2014): La actualización mediática de la ópera: la imagen social del cantante transformada por el cine y los medios audiovisuales. Revista Sphera Pública, 1, (14), 3-22.

A MAIORES DA BIBLIOGRAFÍA INDICADA, PROPORCIONARASE PROGRESIVAMENTE AOS ALUMNOS DURANTE A MATERIA UN COMPENDIO DE RECURSOS VIRTUAIS PARA O SEU USO E APRENDIZAXE: recursos de educación musical e aplicación das TICs, bases de datos e arquivos virtuais especializados, revistas especializadas, blogs especializados, páxinas de reprodución de ópera en directo, webs específicas de teatros, institucións e asociacións con recursos didácticos sobre ópera…