Texto que se presentou como relatorio no Congreso de Historia de Catalunya, no que se fai un estudo comparativo entre Galicia e Catalunya na Ilustración, a partir de parámetros comparables -alfabetización, centros educativos, dotación cultural (bibliotecas, arquivos), produción e difusión do libro, espazos de sociabilidade cultural (academias, sociedades económicas), etc.-, contrastando áreas rurais e urbanas. Incídese en aspectos como o diferente ritmo de evolución cultural e analízanse as súas causas, pero tamén as conexións e desencontros entre ambos os espazos.