Investigadores do CiQUS presentan un novo método de síntese para obter este composto de orixe natural, cunha prometedora actividade en cancros renais.
A Englerina A é un produto natural derivado do Phyllanthus engleri, unha singular planta do leste de África que nos últimos anos ten atraído a atención de químicos, biólogos e médicos pola súa eficacia na inhibición potente e selectiva do crecemento de células tumorais no ril. Non obstante, e malia as súas bondades terapéuticas, o seu illamento segue sendo moi custoso e ineficaz a causa do seu escaso arraigamento natural, exclusivo de contadas rexións de Tanzania, Zambia, Malawi, Zimbabue ou Mozambique.
Consecuentemente, o interese por atopar novas formas de sintetizar a Englerina de xeito sinxelo e eficiente ten multiplicado os esforzos adicados pola comunidade científica: traballos recentes de distintos grupos a nivel global observaron o comportamento deste composto, describindo o seu modus operandi en tecidos renais; así, demostrouse que esta substancia é capaz de unirse a uns receptores situados nas membranas das células tumorais e desencadear unha entrada masiva de ions calcio no interior da célula, o que provoca a morte desta.
Numerosos descubrimentos ao longo dos últimos anos contribuiron a esclarecer a misteriosa actividade biolóxica da Englerina, pero o seu estudo en detalle continúa a esixir distintas aproximacións para despexar o camiño cara a súa aplicación na clínica; na actualidade, os investigadores afánanse en atopar moléculas moi semellantes que poidan chegar a ser igual de potentes causando unha menor toxicidade, ás que se coñece como análogos estruturais.
Agora, un equipo de investigadores do CiQUS liderado polos profesores José Luis Mascareñas (USC) e Fernando López (CSIC) publica na revista ‘Angewandte Chemie’ un novo traballo no que se presenta unha forma moi eficiente de acceso á Englerina A mediante 17 etapas sintéticas, cun rendemento global do 11%. Asemade, os científicos puideron acceder por primeira vez aos codiciados análogos, a través de variacións estruturais en determinadas zonas da molécula que nunca antes foran exploradas.
O acceso a estes novos análogos facilitará o estudo en profundidade dos mecanismos biolóxicos empregados por este tipo de moléculas anticanceríxenas, algo que xa ten aberto liñas de colaboración con outros grupos a nivel nacional e internacional. Ademais, e ante a previsible utilidade dos análogos que poderían obterse, o grupo solicitou unha patente para protexer a ruta sintética desenvolvida: unha estratexia adaptable, sinxela e eficiente que os científicos esperan poder trasladar ao deseño doutras moléculas da mesma familia que a Englerina (Sesquiterpenos Guaianos), que xa teñen demostrado un interesante comportamento biolóxico.
A ruta más sinxela cara o punto máis remoto
A Englerina A foi sintetizada por primeira vez no ano 2009, e dende entón, distintos grupos de investigación de todo o mundo lograron deseñar os seus propios métodos –ou rutas sintéticas- para obtela. «O que diferencia esta aproximación das anteriores é a súa simplicidade, xa que a nosa estratexia permite obter a molécula en moi poucas etapas». Para Ronald Nelson, primeiro autor do traballo desenvolvido polo grupo MetBioCat do CiQUS, este novo método «non é soamente sinxelo, senón que permite sintetizar análogos estruturais da Englerina A que ata agora eran totalmente inaccesibles: fomos quen de modificar a estrutura da molécula en puntos aínda inexplorados, onde nunca ninguén antes puidera facer cambios».
Nota técnica
A síntese descrita neste traballo baséase en dúas reaccións chave: por unha banda, unha redución asimétrica orixinalmente desenvolvida por R. Noyori (Premio Nobel de Química 2001) permitiu aos investigadores acceder selectivamente ao isómero óptico natural da Englerina; por outra, unha reacción de cicloadición [4+3], desenvolvida previamente polo mesmo grupo de investigación no ano 2008, fixo posible a ensamblaxe nunha única etapa do esqueleto central da Englerina A (esqueleto guaiánico). Finalmente, o produto natural e os seus análogos obtivéronse a partir dunha serie sucesiva de reaccións de osixenación, e a incorporación do grupo metilo ou diferentes grupos alquílicos, mediante unha substitución con distintos cupratos.