A 'Helicobacter Pylori', unha bacteria Gram-negativa moi extendida entre a poboación, é responsable da gastrite crónica e asóciase coa úlcera gastroduodenal podendo provocar, nalgúns casos, que as persoas infectadas corran o risco de padecer cancro de estómago.
A prestixiosa revista americana 'Journal of Medicinal Chemistry', centrada nos máis recentes avances no descubrimento de fármacos, destacou na súa edición do mes de xuño un recente traballo do grupo de investigación do CiQUS liderado pola Profesora Concepción González Bello, e que contou tamén coa participación de investigadores da Universidade de Newcastle (Reino Unido) e do Complexo Hospitalario Universitario A Coruña (CHUAC). No mesmo, desenvólvense novos compostos capaces de facer fronte ás infeccións estomacais causadas pola bacteria patóxena Helicobacter pylori que actúan mediante un mecanismo de acción novidoso.
Esta bacteria Gram-negativa, que afecta a máis da metade da poboación, (aínda que non implique que vaian a sufrir en todos os casos os seus efectos nocivos) é responsable da gastrite crónica e asóciase coa úlcera gastroduodenal ocasionando que, nalgúns casos, a persoas infectadas con este patóxeno poidan correr ademais o risco de padecer cancro de estómago, feito polo que é calificada como axente carcinoxénico tipo I pola Organización Mundial da Saúde (OMS).
O tratamento das infeccións causadas pola bacteria Helicobacter pylori é complexo debido a que, por un lado, pégase como “unha lapa” á mucosa gástrica e, por outro, o gradente de pH que de forma natural existe entre o lumen gástrico (pH 2) e a mucosa gástrica (pH 7) non é o “ideal” para os antibióticos. Por iso, a terapia habitual consiste no tratamento, de aproximadamente 10 días, mediante un inhibidor da bomba de protóns (como omeprazol, pantoprazol ou lanzoprazol), e antibióticos (a claritromicina, a amoxicilina ou o metroinidazol).
Desafortunadamente, na actualidade cada vez son máis numerosos os casos de infeccións con cepas desta bacteria que son “resistentes” a este tratamento, posto que desenvolveron mecanismos sofisticados de escape á acción dos antibióticos, que se denomina “resistencia aos antibióticos”. Noutras palabras, estos antibióticos fixéronse “ben coñecidos” pola bacteria perdendo a súa eficacia, unha perda que varía segundo as diferentes zonas do mundo. Así, por exemplo, a resistencia á claritromicina no sur de Europa é do 20%, 15% no Xapón e do 24% na China, de aí que exista un grande interese a nivel mundial, tanto científico como institucional, para o desenvolvemento de novos antibióticos, é dicir “compostos descoñecidos pola bacteria” que se poidan empregar nestes casos máis complexos. Non só interesa que sexan novidosos, senón que ademais actúen dun modo “diferente aos anteriores para coller desprevida a bacteria” e polo tanto eliminala con maior facilidade.
Os compostos desenvolvidos polo grupo de investigación da Profesora González Bello bloquean a acción dun enzima, o siquimato quinasa, que a bacteria emprega para autoxerar os compoñentes necesarios para crecer e propagarse. O máis novidoso deste descubrimento é a forma na que os compostos inhiben o enzima, e que se basa no feito de “os enzimas non son moldes ríxidos” (de ser así, habería que desenvolver un composto que encaixase no hoco, como o fai unha “chave nunha pechadura”) senón que son “flexibles e dinámicos”. Isto é, móvense - ábrense e péchanse como a boca cando comemos: péchanse para catalizar a transformación natural na que están involucrados, e ábrense para recibir unha nova sustancia para converter, xerando un dinamismo esencial para a síntese dos compostos que retroalimentan a bacteria.
Os investigadores estudaron computacionalmente dito movemento de “peche/activo” e “apertura/inactivo”, e a partir dese coñecemento detallado do movemento do enzima desenvolveron compostos moi semellantes ao que emprega de forma natural, que evitan o seu peche e por tanto o seu funcionamento. Trátase dunha estratexia baseada no movemento, novidosa e pouco explorada no desenvolvemento de inhibidores e permite incidir sobre zonas do enzima que a priori pasarían desapercibidas pero que resultan chave no proceso, ademais de abrir as portas ao bloqueo de moitos outros enzimas en base a esta análise.
Os amplos estudos computacionais que se puideron realizar grazas ao acceso que o grupo de investigación ten aos superordenadores da Fundación Pública Galega Centro Tecnolóxico de Supercomputación de Galicia (CESGA), xunto coa síntese no laboratorio de numerosos candidatos tivo como froito a identificación de dous candidatos moi potentes fronte ao enzima cunha excelente actividade in vitro fronte á bacteria. Estes excelentes resultados foron posibles grazas á financiación do MINECO dentro dun proxecto de investigación do programa Retos para a Sociedade no apartado de Saúde. Os investigadores solicitaron recentemente a súa renovación para, entre outras cousas, mellorar a capacidade inhibitoria xa lograda e explotar a metodoloxía empregada no tratamento doutras enfermidades infecciosas como son as de grande incidencia no ambiente hospitalario.
