'Nature Genetics' publica un artigo sobre un traballo de investigadores do Instituto de Investigación Sanitaria de Santiago que colaboran na identificación da base xenética da enfermidade meningocócica

O investigador do Instituto de Medicina Legal da USC, Antonio Salas, e o pediatra do Complexo Hospitalario Universitario de Santiago, Federico Martinón, lideran un grupo do Instituto de Investigación Sanitaria de Santiago (IDIS) que participou nun estudo colaborativo multicéntrico internacional no que se identificaron as variantes xenéticas que confiren a susceptibilidade para a enfermidade meningocócica. Este avance senta as bases para o desenvolvemento de novas estratexias de prevención e tratamento para esta grave enfermidade.

Os resultado deste traballo acaban de publicarse na revista xenética máis importante (nº 1 no ranking de xenética) e unha das revistas científicas máis prestixiosas Nature Genetics®, cun factor impacto >34, e incluída no top-10 mundial. Os investigadores santiagueses publican este traballo en asociación co Meningococcal Genetics Consortium, no que tamén participan Reino Unido, Austria e Singapur, "isto permitiunos ir moito máis rápido, e alcanzar o noso primeiro obxectivo con anos de antelación".

Aínda se descoñecen os mecanismos exactos que condicionan a variabilidade na expresión clínica e o prognóstico da infección meningocócica, é dicir, por que a mesma bacteria mata a determinados nenos en poucas horas e a outros nin sequera lles ocasiona síntomas. Este estudo permitiu atopar unha explicación xenética, concretamente en dous xenes relacionados co factor H do Complemento.

A investigación consistiu nun traballo de asociación xenética con dous estudos de réplica en máis de 1.400 nenos que sufriron enfermidade meningocócica, trátase do estudo máis amplo e contundente realizado ata a data sobre a devandita enfermidade. Atopouse un grupo de polimorfismos dentro de dous xenes da familia do factor H do complemento, os xenes CFH e CFHR3, que explican a susceptibilidade á enfermidade meningocócica nas tres cohortes de pacientes estudadas.

O meningococo secuestra o Complemento -un elemento clave no noso sistema inmune para defendernos de infeccións- e deste modo protéxese da nosa capacidade defensiva. Este novo estudo demostra que hai tamén unha base xenética relacionada cos xenes do factor H do complemento que inflúen na nosa susceptibilidade á infección. "Isto é importante, xa que ata a data non existe ningunha vacina fronte ao meningococo B, o subtipo que ocasiona máis do 80% dos casos no noso país" sinala Federico Martinón. Con este achado poderase dar un impulso á investigación das novas vacinas que se están a desenvolver fronte ao meningococo B, confirmando a súa evolución na dirección correcta. A unidade de investigación en vacinas do IDIS coordinada por F.Martinón está a colaborar tamén no desenvolvemento clínico das devanditas vacinas.

"O noso estudo suxire que estas variacións xenéticas nas persoas a nivel dos xenes reguladores da activación do complemento, xogan un papel determinante no feito que a bacteria limite a colonizar asintomáticamente nosa garganta, ou ben produza unha enfermidade invasiva. Coñecer estas variacións xenéticas será clave no desenvolvemento de novas vacinas e novos tratamentos", subliña Martinón.

A enfermidade meningocócica

A enfermidade meningocócica é a principal causa de morte por infección da infancia nos países industrializados. A pesar dos avances na prevención e tratamento desta enfermidade, estímase que causa máis de 170.000 mortes ao ano. O patrón de comportamento clínico e a gravidade do cadro son impredicibles, o que unido á súa alta taxa de secuelas graves, a converte na infección bacteriana máis temida. En España produce neste momento entre 900 e 1.000 casos ao ano -maioritariamente nenos- pero cursa con brotes epidémicos como os que aconteceron no noso país nos anos 80 e despois a mediados dos 90, e que causaron centenares de mortos. Entre os que sobreviven, polo menos un terzo faino con mutilacións ou secuelas incapacitantes a pesar dos avances xa realizados no diagnóstico precoz, o tratamento e na prevención. Na UCI Pediátrica do Complexo Hospitalario Universitario de Santiago, con grande experiencia nesta enfermidade, ingresan uns 12-15 nenos cada ano por esta patoloxía.

Foi un traballo complexo e laborioso, pero que empeza a dar os seus primeiros resultados concretos. Os estudos baseados no xenotipado masivo do xenoma (alto rendemento) e alta resolución como o que deu lugar a este traballo, son complexos debido non solo aos aspectos técnicos e loxísticos, senón tamén á natureza dos datos, a análise e a interpretación, pero segundo afirma Antonio Salas, "o esforzo pagou a pena neste caso xa que é a primeira vez que se demostra a existencia dun compoñente xenético que subxace á predisposición xenética á enfermidade meningocócica. Este estudo ábrenos ademais as portas a novos retos en relación á enfermidade meningocócica e outras enfermidades infecciosas sobre os que xa estamos a envorcar o noso esforzo".

Ademais se atoparon diferenzas étnicas na susceptibilidade á enfermidade meningocócica, é dicir, descubriuse unha explicación xenética ao cinto de la meninxite. Tal e como se sinala no estudo existe unha variante xenética protectora da enfermidade meningocócica e, curiosamente, esta variante é moi común en xaponeses e chineses (ata o 50% posúena) onde a enfermidade é moi pouco frecuente, e non obstante é moi rara en África (menos do 3% dos africanos a posúen) onde a enfermidade se comporta de forma epidémica

Publicacións anteriores

Federico Martinón e Antonio Salas dirixen dende Santiago o grupo de investigación ESIGEM (Estudio sobre a influencia xenética en la Enfermidade Meningocócica - www.esigem.org ) rede multicéntrica nacional con máis de 45 centros e 100 investigadores participantes para estudar os mecanismos de predisposición e protección xenética na infección meningocócica pediátrica, creado hai 4 anos.

Este grupo remata de publicar na prestixiosa revista PloS ONE un estudo no que descartan con rotundidade que a base xenética sexa de orixe mitocondrial, é dicir que a dotación xenética que herdamos directamente das nosas nais e que está contida nunha parte da célula denominada mitocondria, non ten ningunha relación coa predisposición a padecer unha enfermidade meningocócica. "Isto é importante, -destaca Martinón- posto que a hipótese nacía da relación deste ADN con outras enfermidades infecciosas, relación que por outro lado e tras realizar este traballo, tamén poñemos en dúbida". Pola súa banda, Antonio Salas engadiu que "este traballo serviu así mesmo para coñecer aspectos básicos da distribución da variación xenética no noso país, o cal será importante en futuros estudos de asociación xenética como o que acabamos de publicar en Nature Genetics".

Retos

O grupo ESIGEM mantén diferentes liñas de traballo abertas cuxos resultados esperan poder presentar en breve. Así, están a estudar novas variantes xenéticas implicadas na enfermidade meningocócica, variantes de distinta natureza biolóxica ás estudadas ata o momento, e buscan tamén intentar resolver algún dos grandes complexos de interacción que poderían existir no xenoma humano: interacción entre variantes xenéticas, ou entre variantes xenéticas e factores ambientais, e que poden xogar un papel importante no proceso infeccioso ou o curso da enfermidade.

Federico Martinón é pediatra e investigador do CHUS