O rodaballo, primeiro vertebrado secuenciado en España

O primeiro vertebrado secuenciado xeneticamente en España, o rodaballo (Scopththalmus maximus), ten un sistema visual moito máis refinado que o doutros peixes, xa que evolucionou para adaptarse á escaseza de luz dos fondos mariños. Ademais, os seus xenes falan da graxa das súas membranas celulares, que tamén duplica a doutras especies para poder soportar as baixas temperaturas das augas onde vive.

A secuenciación completa do xenoma deste pez, levada a cabo por científicos da Universidade de Santiago de Compostela (USC), o Consello Superior de Investigacións Científicas (CSIC) e o Centro Nacional de Análise Xenómica de Barcelona, sacou agora á luz esta e outras conclusións. O traballo abre novas portas a investigar non só a resistencia do rodaballo a distintas enfermidades senón tamén a profundar en cómo outros peixes responden a estas patoloxías. Os resultados, publicados na revista DNA Research, poderían chegar a empregarse no futuro deseño de programas de selección xenética ou posibles vacinas.

No que se refire ao seu crecemento, diferenciación sexual e resistencia ás enfermidades, os científicos puideron identificar os xenes implicados máis importantes, e mesmo qué zonas concretas do xenoma están relacionadas con estes rasgos produtivos. “Esta información é esencial para desenvolver programas de selección xenética máis eficientes coa fin de identificar aqueles reprodutores coas mellores características produtivas”, destaca o catedrático e investigador da USC Paulino Martínez.

O rodaballo, de corpo aplanado, forma romboide e con ollos no lado esquerdo, sofre un proceso de metamorfose durante o seu desenvolvemento, momento en que pasa a presentar a distribución corporal atípica dos peixes planos. Por esta condición, vive nos fondos mariños, o que implicou que se tivese que adaptar a condicións de escaseza de luz e augas máis frías.

“Observamos que moitos dos xenes implicados na visión, principalmente aqueles que codifican para pigmentos e os relacionados coa formación do cristalino, están duplicados neste vertebrado con respecto a outros peixes, o que indicaría que evolucionou para refinar o seu sistema visual adaptándose ás condiciones de pouca luz que o rodean”, indica Antonio Figueras, do Instituto de Investigacións Mariñas (CSIC) de Vigo.

Para tolerar esas baixas temperaturas, o rodaballo ten varios xenes relacionados cos ácidos graxos das membranas celulares duplicados, en comparación a outros organismos que viven a temperaturas máis altas. A composición lipídica destas membranas é un factor clave á hora de soportar o frío.

Galicia, á cabeza
España é o principal produtor europeo de rodaballo de acuicultura, e o 99% desta produción ten lugar en Galicia. Segundo un informe da Asociación Empresarial de Produtores de Cultivos Mariños, a produción de rodaballo en Europa alcanzou as 11.000 toneladas en 2014, un 38,3% máis alta que en 2013. Ese mesmo ano, o valor estimado da produción en Europa foi de 75,6 millóns de euros.

Aínda que na actualidade o cultivo do rodaballo está ben establecido, os principais problemas cos que se poden enfrontar os acuicultores están relacionados coa susceptibilidade desta especie a diversas enfermidades de orixe bacteriana, vírica ou parasitaria; patoloxías para as que non existen aínda vacinas ou tratamentos eficaces.

Outro dos retos aos que se enfronta o sector é poder acurtar o tempo no que os exemplares deste peixe alcanzan a talla comercial. “Isto podería potenciarse facendo selección xenética daqueles xenes implicados no crecemento e na diferenciación sexual, xa que as femias posúen unha maior taxa de crecemento en comparación cos machos”, agrega Martínez.

Paulino Martínez, catedrático da USC e director do Acuigen