Santiago de Compostela, unha cidade a medio camiño entre o seu gran atractivo turístico e a incapacidade para promover un desenvolvemento económico suficiente

O turismo en Santiago converteuse nunha función básica na súa economía como apunta o feito de que a cidade recibira no período 2009-2011 un total de 635,1 viaxeiros por cada 100 residentes. Para ese mesmo período a taxa relativa a España é de 173,4 por cada 100 habitantes e en Galicia de 125,7. Esta capacidade propiciou que Compostela se convertera nun lugar pensado para os turistas e para a industria de servizos asociada pero pouco atractiva para atraer novos habitantes. Neste senso, a investigadora Yolanda García Vázquez considera que a imaxe construída e difundida a través de internet –cunha oferta audiovisual centrada no turismo e a estética monumental, xunto á recreación de tópicos culturais de corte relixioso, asociados á gastronomía, a meteoroloxía ou a música– “non foi capaz de promover un desenvolvemento económico suficiente para superar o alto nivel de desemprego e o estancamento demográfico tradicional”. Na investigación desenvolvida no marco da súa tese de doutoramento, a doutora García Vázquez tratou de analizar se o desenvolvemento económico cultural de Santiago en relación coa súa imaxe é un éxito ou un fracaso. Yolanda García considera que a imaxe de Santiago é exemplo da ‘cidade como espectáculo’ e un caso de éxito dende o punto de vista turístico que se fundamenta na recreación dunha imaxe “única, idílica, romántica e idealizada, que se presenta como un produto de consumo aos ollos de millóns de turistas”. Non obstante, arredor da conformación desta imaxe pública, a doutora García Vázquez identifica unha dicotomía, “puidemos comprobar que o turismo en Santiago é un éxito en cifras de visitantes anuais, pero tamén puidemos comprobar cómo a cidadanía denuncia graves problemas especulativos co prezo dos locais comerciais e da vivenda, a expulsión das familias residentes no casco histórico, coa destrución do comercio e artesanía tradicional e co tráfico e a masificación turística”. Na opinión da investigadora, a ‘cidade como espectáculo’ converteuse “nun fracaso para os propios cidadáns”. Neste escenario social, a investigación realizada por Yolanda García lembra que as estatísticas constatan un estancamento demográfico e unhas taxas de desemprego estrutural durante as últimas décadas. “Santiago ten un desemprego estrutural en torno a os 8.000-10.000 parados no seu propio municipio e entre 15.000 e 20.000 na súa área de influencia”, segundo os datos do Instituto Galego de Estatística consultados pola investigadora. Para atraer visitantes á cidade, a web de promoción turística local difunde “unha imaxe coidada e centrada na estética”, con audiovisuais en formato vídeo e galerías fotográficas en tres dimensións que recrean os atributos estéticos, sen unha mensaxe oral. Fronte isto, Yolanda García resalta que é “especialmente interesante observar como non son visibles nin se ofrecen recursos audiovisuais relativos á promoción da industria local, dos seus recursos educativas ou da universidade,”. En conxunto, a imaxe de Santiago construíuse a partir dun “discurso político, técnico e histórico que se fundamenta no patrimonio, na monumentalidade do casco histórico, na tradición e historia de Santiago como sepulcro do Apóstolo e o seu significado relixioso ou na tradición xacobea” e que se recrea na espiritualidade, a estética dos monumentos e os seus tópicos asociados. “Estamos ante un caso de ‘planificación distorsionada’ pola estética e os interese políticos dos sucesivos gobernos municipais”, conclúe Yolanda García. Turismo sustentable Como contrapunto a esta situación, a investigadora aposta por un turismo sustentable. “que pasa inevitablemente por frear os procesos de degradación de recursos sociais e culturais” e por sinalar “límites de capacidade a acollida, marcar estratexias a longo prazo e aprender da experiencia”. Como explica García Vázquez o turismo sustentable é o que logra satisfacer as necesidades do turista actual sen comprometer as necesidades das xeracións vindeiras e da sociedade en xeral. Esta visión “implica necesariamente minimizar os impactos culturais e sociables negativos, optimizar os beneficios económicos minimizando o impacto medioambiental a través duna axeitado planeamento”, engade Yolanda Vázquez. A tese de Yolanda García, titulada ‘La ciudad como espectáculo. Marketing territorial, Internet y economía cultural en Santiago de Compostela. Éxito o fracaso?’, foi cualificado cun sobresaliente por unanimidade. Conformaron o tribunal avaliador o catedrático Patrick O’Flanagan, do University College Cork; a catedrática Josana Seguí, da Universitat des Illes Balears; o catedrático Xosé López, da USC; o profesor de Socioloxía Manuel Campo, da Universidade da Coruña; e o profesor Miguel Pazos, da USC. Dirixiron este traballo de investigación Xosé Manuel Santos Solla e Carlos Ferrás.