Créditos ECTS Créditos ECTS: 3
Horas ECTS Criterios/Memorias Traballo do Alumno/a ECTS: 51 Horas de Titorías: 3 Clase Expositiva: 9 Clase Interactiva: 12 Total: 75
Linguas de uso Castelán, Galego, Inglés
Tipo: Materia Ordinaria Máster RD 1393/2007 - 822/2021
Departamentos: Departamento externo vinculado ás titulacións
Áreas: Área externa M.U en Arqueoloxía e Ciencias da Antigüidade (3ª ed)
Centro Facultade de Xeografía e Historia
Convocatoria: Segundo semestre
Docencia: Con docencia
Matrícula: Matriculable | 1ro curso (Si)
A materia proporcionará nocións básicas de bioloxía molecular e xenética de poboacións, co fin de entender como o ADN e os datos xenéticos poden contribuír a resolver cuestións arqueolóxicas e a reconstruír a historia da humanidade desde unha perspectiva multidisciplinar. Estudarase como o ADN pode axudar a resolver cuestións arqueolóxicas, especialmente aquelas relacionadas co estudo da evolución humana. Os estudantes recibirán os coñecementos básicos necesarios para entender as metodoloxías de análises de ADN antigo, así como para os resultados dos estudos xenéticos no ámbito da investigación arqueolóxica, capacitándoos para valorar o potencial e as limitacións da tecnoloxía do ADN, tanto en proxectos de investigación pública como no ámbito privado.
Partindo do estudo da natureza e función da molécula de ADN, abordaremos as tecnoloxías máis actuais para a análise xenética de restos arqueolóxicos e estudaremos como a información xenética pódese converter nunha gran aliada para entender as relacións sociais e familiares do pasado, así como importantes eventos demográficos na historia da humanidade que escapan á análise tradicional dos restos fósiles.
Os obxectivos específicos que esta materia marca, son os seguintes:
- Proporcionar os coñecementos biolóxicos básicos para entender a natureza e función do ADN como molécula da herdanza.
- Coñecer os métodos de análises do ADN en restos humanos antigos e a aplicación destas técnicas en estudos arqueolóxicos.
- Avaliar de maneira crítica as posibilidades e límites das técnicas xenéticas aplicadas á investigación arqueolóxica
- Proporcionar os coñecementos necesarios para integrar os datos xenéticos no contexto máis amplo da investigación arqueolóxica.
- Desenvolver habilidades comunicativas, analíticas e de investigación en relación a técnicas biomoleculares aplicadas ao estudo antropolóxico e arqueolóxico.
Parte I. A información xenética como instrumento de investigación en arqueoloxía
I. Introdución á bioarqueología. A arqueogenética: potencial e límites.
II. A molécula do DNA: estrutura e función, conceptos xerais.
III. Os marcadores monoparentais: ADN mitocondrial e cromosoma E. A súa utilidade na identificación de parentesco e reconstrución de liñaxes familiares.
IV. A variabilidade xenética: orixe e significado da variabilidade xenética. Os distintos tipos de marcadores xenéticos.
V. O ADN antigo: caracterización dos danos moleculares postmortem. Conservación da molécula nos restos arqueolóxicos.
VI. O laboratorio de ADN antigo. Da escavación á extracción de ADN. Tratamento da mostra e métodos de descontaminación. Procedementos de extracción do ADN a partir de material arqueolóxico.
Casos de estudo Parte I: Protocolos de laboratorio. Lectura de artigos relacionados cos métodos de extracción de ADN antigo e identificación de danos moleculares.
Parte II. Da arqueoxenética á arqueoxenómica
VII. Secuenciación da molécula de ADN. Os métodos clásicos vs as novas tecnoloxías de alto rendemento (NGS, Next Generation Sequencing).
VIII. Aplicación das tecnoloxías de última xeración á reconstrución de xenomas antigos. Métodos de captura por hibridación e NGS.
IX. O array Human Origin e o seu impacto na comprensión da historia da nosa especie: Identificación de hibridación con homínidos arcaicos e grandes eventos de migración na prehistoria.
X. Análise computacional dos datos de secuenciación I. Métodos de autenticación da molécula de ADN e avaliación da presenza de contaminantes.
XI. Análise computacional dos datos de secuenciación II. Caracterización das variantes xenéticas ao longo dos xenomas. Identificación de parentesco e reconstrución de trazos fenotípicos (pigmentación, tolerancia á lactosa, #etc) en restos humanos prehistóricos.
Casos de estudo Parte II: Métodos de enriquecemento en ADN endóxeno en mostras arqueolóxicas. A captura de ADN por hibridación.
Richards, M.P. and Britton, K. eds., (2020). Archaeological Science: An Introduction. Cambridge University Press.
Cappellini, E. et al. (2018) ‘Ancient Biomolecules and Evolutionary Inference’, Annual Review of Biochemistry, 87, pp. 1029–1060.
Orlando, L., Allaby, R., Skoglund, P., Der Sarkissian, C., Stockhammer, P.W., Ávila-Arcos, M.C., Fu, Q., Krause, J., Willerslev, E., Stone, A.C. and Warinner, C., 2021. Ancient DNA analysis. Nature Reviews Methods Primers, 1(1), pp.1-26.
Ancient DNA, methods and procols. (2019). Ed: Editors: Beth Saphiro, Axel Barlow, Peter D. Heintzman, Michael Hofreiter, Johanna L.A. Paijmans, Andre ER Soares. Springer.
COMPETENCIAS BÁSICAS:
(CB-1) Que os estudantes posúan coñecementos susceptibles de ser orixinais e por tanto útiles para o desenvolvemento e/o aplicación de ideas, a miúdo nun contexto de investigación.
(CB-2) Que os estudantes saiban aplicar os coñecementos adquiridos para resolver problemas en contornas novas ou pouco coñecidos en contextos máis amplos (ou multidisciplinares) relacionados coa súa área de estudo.
(CB-3) Que os estudantes teñan a capacidade de integrar coñecementos e enfrontarse á complexidade de formular xuízos a partir dunha información que, incompleta ou limitada, inclúa reflexións sobre as responsabilidades sociais e éticas vinculadas á aplicación dos seus coñecementos e xuízos.
(CB-4) Que os estudantes saiban comunicar as súas conclusións (e os coñecementos e as razóns que as sustentan) a públicos especializados e non especializados dun modo claro e sen ambigüidades.
(CB-5) Que os estudantes posúan as habilidades de aprendizaxe que permitan continuar o estudo dun modo en boa medida autónomo.
COMPETENCIAS XERAIS:
(CG-4) Que os estudantes sexan capaces de realizar unha análise crítica, avaliación e síntese de ideas novas e complexas;
(CG-5) Que os estudantes saiban comunicarse cos seus colegas, coa comunidade académica no seu conxunto e coa sociedade en xeral acerca das súas áreas de coñecemento;
(CG-9) Que sexan capaces de abrir vías de especialización novas no ámbito dos estudos arqueolóxicos.
(CG-10) Que a súa formación avanzada contribúa ao desenvolvemento cultural europeo a través da correcta transmisión e interpretación crítica do patrimonio histórico e cultural do mundo clásico.
COMPETENCIAS ESPECÍFICAS:
(CE-1) Ser capaz de preparar e redactar informes históricos e arqueolóxicos, adaptándose ao tipo de actividade que se desenvolva.
(CE-5) Adquirir as capacidades necesarias para dirixir actividades de campo, de prospección e de escavación arqueolóxica e de tratamento e estudo de materiais e mostras.
COMPETENCIAS TRANSVERSAIS:
(CT-1) Utilizar bibliografía e ferramentas de procura de recursos bibliográficos xenerais e específicos, que inclúe o acceso por Internet, vendo as súas enormes posibilidades e potenciando a capacidade discriminatoria do alumno sobre os seus contidos.
(CT-2) Xestionar de forma óptima o tempo de traballo e organizar os recursos dispoñibles, establecendo prioridades, camiños alternativos e identificando erros na toma de decisións.
(CT-3) Potenciar a capacidade de traballo en equipo, en contornas cooperativas, pluridisciplinares ou de alto nivel competitivo.
- Nas clases teóricas desenvolveranse e explicarán os contidos, apoiados en abundante material audiovisual. Os contidos teóricos acompañaranse coa lectura e discusión de casos prácticos recolleitos na literatura científica.
- Nas clases prácticas o alumnado familiarizarase coa utilización de programas bioinformáticos libres para a análise de secuencias xenéticas con aplicación directa en arqueoloxía (identificación de parentesco, sexo biolóxico, haplotipos de mitocondriales e do cromosoma E, trazos físicos). Introducirase aos estudantes na utilización de ferramentas básicas de programación (linguaxe bash), para a edición de secuencias de ADN. En todo momento guiaráselles na utilización destes programas e a interpretación dos resultados obtidos, sen que sexan necesarios coñecementos previos de programación ou navegación en liña de comandos. Durante as clases prácticas, o alumnado expoñerá individualmente ou por grupos os resultados obtidos para os casos prácticos propostos.
A avaliación será continua e incluirá:
- Asistencia e participación activa nas clases expositivas: 20%
- Realización das tarefas do temario práctico: 20%
- Traballo escrito tutelado: 25%
- Exame final relacionado cos contidos da materia: 35%
Na segunda convocatoria, en xullo, o/o alumno/para terá que realizar o mesmo tipo de probas de avaliación continua que se realizou ao longo do curso.
En caso de dispensa oficial, examinarase ao alumno/a con os mesmos criterios que os aplicados na docencia presencial.
Sistema de cualificación: expresado mediante cualificación final numérica de 0 a 10 segundo a lexislación vixente (Real Decreto 1125/2003 do 5 de setembro; BOE 18 de setembro).
Para a consideración da asistencia a materia atinxirase ao "Regulamento de asistencia á aula nas ensinanzas oficiais de Grao e Mestrado da Universidade de Santiago de Compostela", que entra en vigor no curso 2025/26.
O art. 16 da Normativa de avaliación do rendemiento académico dos estudantes (DOG 21 de xullo de 2011) establece o seguinte: “A realización fraudulenta dalgún exercicio ou proba exixida na avaliación dunha materia implicará a cualificación de suspenso na convocatoria correspondente, con independencia do proceso disciplinario que se poida seguir contra ou alumno infractor. Considerase fraudulenta, entre outras, a realización de traballos plaxiados ou obtidos de fontes accesibles ao público sen reelaboración ou reinterpretación e sen citas aos autores e dás fontes”.
Clase Expositiva: 9 horas.
Clase Interactiva, inclúe a discusión de bibliografía científica e a análise de casos prácticos: 12 horas
Lecturas recomendadas (actividades de biblioteca): 16 horas
Traballo de estudo individual: 16 horas
Elaboración de traballos de grupo: 17
Avaliación: 2 horas
Titorías: 3 horas
Recoméndase repasar textos básicos de bioloxía molecular, que expliquen a organización da célula e a función das principais macromoléculas, con especial atención ao ADN e proteínas.
Recoméndase a asistencia a clase e a participación activa.
É recomendable ter coñecementos de inglés e así como, de paquetes ofimáticos xerais (Libre Office ou Microsoft Office) e de programas colaborativos estándar como Microsoft Teams.
Non son necesarios coñecementos previos de programación ou navegación en liña de comandos.
| Martes | |||
|---|---|---|---|
| 15:30-18:30 | Grupo /CLE_01 | - | Aula 00 |