Créditos ECTS Créditos ECTS: 6
Horas ECTS Criterios/Memorias Horas de Titorías: 1 Clase Expositiva: 36 Clase Interactiva: 17 Total: 54
Linguas de uso Castelán, Galego
Tipo: Materia Ordinaria Grao RD 1393/2007 - 822/2021
Departamentos: Zooloxía, Xenética e Antropoloxía Física
Áreas: Xenética
Centro Facultade de Bioloxía
Convocatoria: Primeiro semestre
Docencia: Con docencia
Matrícula: Matriculable
Adquisición por parte do alumno de coñecementos fundamentais sobre os mecanismos evolutivos, incluíndo conceptos básicos de xenética de poboacións, de evolución molecular, especiación e outros aspectos da teoría evolutiva. Estes coñecementos permitirán ao alumno abordar a perspectiva evolutiva na resolución de calquera problemática biolóxica. Que o alumno coñeza conceptos, métodos e resultados experimentais provenientes do estudo do proceso evolutivo, ademais do propio devir histórico da disciplina, constitúe un obxectivo específico de primeira orde.
Ademais, son destacables os seguintes obxectivos adicionais:
1) Presentar controversias asociadas a diferentes teorías desde unha perspectiva histórica que sirva para clarificar a comprensión dos conceptos básicos e a teoría que na actualidade explica o feito evolutivo.
2) Favorecer o espírito crítico a través da contextualización, reflexión, e análise da información dispoñible posta en relación cos fundamentos da xenética evolutiva.
3) Estimular a discusión de ideas co obxectivo de que os alumnos comprendan o diálogo e a reflexión como unha actividade construtiva no descubrimento científico.
CONTIDOS
Os contidos teóricos recolleitos no seguinte temario complementaranse con clases interactivas (seminarios de problemas e unha actividade de titorías, basicamente consistente na presentación da materia e a análise e discusión de bibliografía especializada). As horas sinaladas representan unha aproximación.
CONTENIDOS TEÓRICOS (36 horas)
Tema 1. Introdución: de Darwin á Síntese Moderna (3h)
1.1. Concepcións pre-darwinianas da herdanza
1.2. A teoría da evolución de Darwin
1.3. Teorías da herdanza
1.4. Biométricos fronte a mendelianos
1.5. A sínteses entre o neodarwinismo y o mendelismo
1.6. A Sínteses Moderna
Tema 2. Variación xenética poboacional: natureza e orixe (3h)
2.1. A descripción xenética de unha poboación
2.2. Variación poboacional: xenética e ambiental; discreta e continua
2.3. Variación molecular: as hipótese clásica e equilibrada
2.4. A revolución electroforética e a variación alozímica
2.5. Microsatélites e SNPs na análise xenética poboacional
2.6. A mutación como factor evolutivo
Tema 3. Variación xenética poboacional: equilibrio e cuantificación (3h)
3.1. O principio de Hardy-Weinberg e a poboación ideal
3.2. Demostracións do principio Hardy-Weinberg
3.3. Relación entre as frecuencias alélicas e xenotípicas no equilibrio Hardy-Weinberg
3.4. O equilibrio Hardy-Weinberg nos casos de dominancia e multialelismo
3.5. A desviación das proporcións Hardy-Weinberg nunha poboación
3.6. A cuantificación da variabilidade xenética poboacional
Tema 4. Selección natural: conceptos básicos (5h)
4.1. O concepto de selección natural
4.2. O concepto de aptitude darwiniana
4.3. O modelo básico de viabilidade e o equilibrio mutación-selección
4.4. Selección natural en acción: selección direccional e equilibradora
4.5. Modos complexos de selección: modelos con aptitude variable
4.6. Selección dependente da frecuencia e selección sexual
Tema 5. Selección natural: complexidade e adaptación (3h)
5.1. Selección sobre caracteres cuantitativos
5.2. Selección de parentesco e selección de grupo
5.3. Adaptación e complexidade evolutiva
5.4. A crítica do programa adaptacionista e a imperfección do deseño natural
Tema 6. Consanguinidade e apareamiento non aleatorio (3h)
6.1. O concepto de consanguinidade
6.2. Identidade por estado e por ascendencia
6.3. Os coeficientes de parentesco, consanguinidade e coascendencia
6.4. Cálculo do coeficiente de consanguinidade a partir de cadeas de ascendencia
6.5. Consanguinidade xenómica
6.6. Efecto da consanguinidade sistemática sobre o acervo xénico poboacional
6.7. Depresión consanguínea
6.8. Apareamiento asociativo e disociativo
Tema 7. Xenética de poboacións finitas (6h)
7.1. O concepto de deriva xenética e o modelo Wright-Fisher
7.2. Efectos de deriva sobre a variabilidade xenética intra e inter-poboacional
7.3. Consanguinidade panmíctica
7.4. Tamaño eficaz de poboación
7.5. Os efectos fundador e pescozo de botella
7.6. O equilibrio mutación-deriva
7.7. Deriva xenética e selección natural
7.8. O destino de mutantes solitarios
7.9. A teoría neutral de evolución molecular
7.10. Test de neutralidade e a pegada molecular de selección natural
Tema 8. Estrutura xenética poboacional e fluxo génico (3h)
8.1. Os conceptos de fluxo xénico e migración
8.2. Modelos de fluxo xénico
8.3. O efecto Wahlund
8.4. Os estatísticos F de Wright e A distancia xenética de Nei
8.5. Estrutura xenética de poboacións naturais
8.6. Árbores de poboacións baseados na variación das frecuencias alélicas
8.7. O equilibrio migración-deriva
Tema 9. Xenética da especiación e filogenética (5h)
9.1. Conceptos de especie e criterios para a delimitación específica
9.2. Barreiras de illamento reprodutivo
9.3. A regra de Haldane e a xenética da especiación
9.4. Zonas híbridas primarias e secundarias
9.5. Mecanismos de especiación gradual
9.6. Homoloxía molecular, taxas evolutivas e modelos de substitución nucleotídica
9.7. Árbores filoxenéticos, árbores xénicos e árbores de especies
9.8. Métodos de construción de árbores filoxenéticos
9.9. Bootstrap filoxenético
Tema 10. A macroevolución e a extensión da Síntese Moderna (2h)
10.1. Os conceptos de microevolución e macroevolución
10.2. A teoría do equilibrio puntuado
10.3. A selección de especies e a selección multinivel
CONTIDOS DE SEMINARIOS (12 horas)
Os seminarios consistirán na resolución de cuestións e problemas expostos por casos reais e hipotéticos mediante a aplicación de conceptos e modelos descritos en teoría.
CONTIDOS DE PRÁCTICAS (5 horas)
As prácticas consistirán na análise cuantitativa de datos experimentais con marcadores xenéticos mediante programas informáticos específicamente deseñados para a resolución de problemas prácticos en xenética evolutiva, actividade que se realizará en relación con artigos científicos publicados en revistas de impacto internacional. A primeira práctica consistirá nunha análise de estrutura xenética poboacional utilizando marcadores xenéticos codominantes: alozimas e microsatélites. A segunda consistirá nunha análise de estrutura poboacional e filoxenético utilizando secuencias nucleotídicas.
CONTIDOS DE TITORÍAS (1 hora)
As titorías consistirán nunha actividade colectiva de presentación da materia e discusión de problemáticas relacionadas cos contidos teóricos e prácticos.
BIBLIOGRAFÍA BÁSICA
Halliburton, R. (2004): Introduction to Population Genetics. Pearson.
Vilas, R., Álvarez, G. (2023): Genética Evolutiva. Síntesis.
BIBLIOGRAFÍA COMPLEMENTARIA
Charlesworth, B., Charlesworth, D. (2010): Elements of Evolutionary Genetics. Roberts & Co.
Cutter, A. D. (2019): A primer of molecular population genetics. Oxford University Press.
Hartl D. L. (2020): A primer of Population Genetics and Genomics. Oxford University Press.
Hartl D. L., Clark, A. G. (2006): Principles of Population Genetics 4th ed. Sinauer.
Hedrick P. W. (2011): Genetics of Populations 5th ed. Jones & Bartlett.
Nei M., Kumar, S. (2000): Molecular Evolution and Phylogenetics. Oxford University Press.
Saetre, G., Ravinet, M. (2019): Evolutionary genetics. Oxford University Press.
Coñecementos/contidos: Con03, Con08, Con10
Habilidades/destrezas: H/D01, H/D02, H/D04, H/D05, H/D07, H/D08, H/D10, H/D11
Competencias: Comp01, Comp02, Comp03, Comp04, Comp05, Comp06, Comp07
Clases maxistrais expositivas con carácter presencial e obrigatorio. A asistencia a seminarios é obrigatoria. A asistencia a seminarios é obrigatoria e será constatada mediante unha folla de sinaturas. A porcentaje exigida é do 100%, pero evaluarase o seu grado de cumprimento. Principalmente consistirán na aplicación de modelos matemáticos en relación con conceptos teóricos para a resolución de casos particulares. Trátase de seminarios de problemas de solución en principio descoñecida que deben ser resoltos na aula en colaboración co profesor, puidendo plantexar dúbidas de xeito colectivo. Non se descarta a inclusión seminarios estritamente teóricos. As titorías, o mesmo que os seminarios, son presenciais, pero non son obrigatorias. As prácticas, como os seminarios, son obrigatorias e consistirán en actividades de análise de datos mediante programas informáticos.
Avaliaranse tanto os contidos teóricos da materia como a capacidade de resolución de problemas e cuestións de índole aplicada relacionados coa mesma. Os criterios básicos de avaliación consistirán na demostración de comprensión dos conceptos fundamentais, así como da súa aplicación.
A avaliación de conceptos e a súa aplicación na resolución de problemas expostos nos seminarios levarase a cabo mediante exame escrito (proba final). A asistencia aos seminarios é obrigatoria e cualificarase cunha nota que representa o 5% da nota final. Con todo, a consideración polo profesor dun aproveitamento insuficiente do alumno conlevará efecto na devandita avaliación, de modo que non basta a mera asistencia ao seminario, senón que se esixe a actitude necesaria para que dita asistencia sexa avaliada positivamente. A asistencia ás prácticas tamén é obrigatoria, pero cualificarase cunha nota que representa o 10% da nota final de modo análogo á de seminarios. Outro 10% corresponderá cunha proba tipo test, de realización non obrigatoria, con vistas á avaliación continua de coñecementos teóricos. Este exame test non é eliminatorio, pois se refire a contidos que poderán ser avaliados no exame final. A actividade desenvolvida en titorías non se cualificará, a súa asistencia tampouco é obrigatoria. Isto significa que o 25% da cualificación final corresponde a actividades de avaliación continua. Con todo, é necesario alcanzar unha nota mínima de 4,5 puntos sobre 10 na proba final para que a ela sexa sumada devandito 25%, o que comporta a imposibilidade de superar a materia cunha cualificación no exame final inferior a 4,5 puntos sobre 10.
Posto que a asistencia a clase é un deber do alumno, ademáis dun dereito, a asistencia as clases expositivas é obrigatoria, aínda que non se avalíe. No caso de seminarios e prácticas o grao de cumprimento da asistencia avaliarase ata un máximo do 15% da nota final (10% prácticas e 5% seminarios). Nos casos excepcionais de concesión de dispensa á asistencia a clase, a avaliación farase mediante exame final na convocatoria oficial (80%) e tamén entregando ó longo do curso unha mostra de problemas do boletín correctamente resoltos (20%), sendo necesario obter un mínimo de 4,5 puntos no exame final para sumar esa fracción da nota correspondente aos problemas entregados.
A metodoloxía de avaliación é a mesma na primeira e na segunda oportunidade.
Respecto aos alumnos repetidores, avaliaranse os seus coñecementos teóricos e prácticos (resolución de problemas) mediante o exame final, cualificación que representa un 75% da nota final. Poderán conservar do curso anterior a parte proporcional correspondente á nota de asistencia a seminarios e prácticas (15%). O 10% restante da nota de avaliación continua deberá obterse, como o resto dos alumnos, coa realización non obrigatoria do parcial tipo test de coñecementos teóricos. Como no caso anterior, é necesaria a obtención de polo menos 4,5 puntos sobre 10 para que ese 25% da nota súmese á cualificación obtida no exame. Isto significa que non se pode superar a materia cunha cualificación no exame final inferior a 4,5 puntos sobre 10.
Respecto a a proba final, será presencial e terá como obxectivo a avaliación de contidos teóricos, así como prácticos demostrados na resolución de problemas.
En relación co plaxio: "para os casos de realización fraudulenta de exercicios ou probas, será de aplicación o recolleito na normativa de avaliación do rendemento académico dos estudantes e de revisión das cualificacións".
Os resultados da aprendizaxe que se avaliarán serán:
Mediante exame: Con03, Con04, Con09, Con10, H/D01, H/D02, H/D03, H/D04, H/D05, Com01, Com02, Com03
Coa asistencia e desenvolvemento de seminarios e titorías: Con03, H/D01, H/D02, H/D04, H/D08, H/D10, Com01, Com03, Com06. Coa realización das prácticas: Con10, H/D01, H/D02, H/D07, H/D09, H/D10, Com05
Clases maxistrais: 36 horas
Seminarios: 12 horas
Prácticas de computador: 5 horas
Titorías: 1 hora de traballo
Exames: 2 horas
Traballo persoal do alumnado: 94 horas
Asistencia a clase e traballo continuado fóra de clase Uso da bibliografía especializada Uso de titorías personalizadas
De maneira xeral, o alumnado terá á súa disposición unha aula virtual no que poderá acceder a materiais tales como o programa detallado da materia, boletín de problemas, imaxes e outros contidos puntuais que sirvan de complemento ás clases teóricas.
A resolución de dúbidas deberá facerse de maneira personalizada no despacho do profesor ou de maneira colectiva na aula. En ningún caso resolveranse dúbidas sobre a materia por correo electrónico.
Para os casos de realización fraudulenta de exercicios ou probas, será de aplicación o recolleito na normativa de avaliación do rendemento académico dos estudantes e de revisión das cualificacións.
Roman Vilas Peteiro
- Departamento
- Zooloxía, Xenética e Antropoloxía Física
- Área
- Xenética
- Correo electrónico
- roman.vilas [at] usc.es
- Categoría
- Profesor/a: Profesor Contratado/a Doutor
Leyre Aramburu Gonzalez
- Departamento
- Zooloxía, Xenética e Antropoloxía Física
- Área
- Xenética
- Correo electrónico
- leyre.aramburu.gonzalez [at] usc.es
- Categoría
- Predoutoral Xunta
| Mércores | |||
|---|---|---|---|
| 12:00-13:00 | Grupo /CLE_02 | Castelán | Aula 02. Gregor Mendel |
| 13:00-14:00 | Grupo /CLE_01 | Castelán | Aula 01. Charles Darwin |
| Xoves | |||
| 12:00-13:00 | Grupo /CLE_02 | Castelán | Aula 02. Gregor Mendel |
| 13:00-14:00 | Grupo /CLE_01 | Castelán | Aula 01. Charles Darwin |
| Venres | |||
| 12:00-13:00 | Grupo /CLE_02 | Castelán | Aula 02. Gregor Mendel |
| 13:00-14:00 | Grupo /CLE_01 | Castelán | Aula 01. Charles Darwin |
| 21.01.2026 10:00-14:00 | Grupo /CLE_01 | Aula 01. Charles Darwin |
| 21.01.2026 10:00-14:00 | Grupo /CLE_01 | Aula 02. Gregor Mendel |
| 21.01.2026 10:00-14:00 | Grupo /CLE_01 | Aula 03. Carl Linneo |
| 23.06.2026 10:00-14:00 | Grupo /CLE_01 | Aula 01. Charles Darwin |
| 23.06.2026 10:00-14:00 | Grupo /CLE_01 | Aula 02. Gregor Mendel |